Hornsteinn markaðshagkerfisins er frjáls samkeppni. Samkeppnislöggjöf tryggir jafnt fyrirtækjum sem einstaklingum sanngjarnar leikreglur og vinnur gegn aðgangshindrunum og skaðlegri fákeppni eða einokun. Virk samkeppni er uppspretta nýsköpunar og framfara og tryggir að neytendur njóti bestu mögulegu kjara á hverjum tíma.

Þó íslenskir stjórnmálamenn styðji frjálsa samkeppni í orði kveður við annan tón þegar kemur að eigin ranni. Í huga þeirra virðast kostir frjálsrar samkeppni ekki ná til þjónustu sem hið opinbera hefur tekið að sér að veita þegnunum. Virk samkeppni sé nauðsynleg í verslun, en ekki með áfengi og tóbak. Samkeppni sé mikilvæg í þjónustugreinum, en ekki heilbrigðisþjónustu og menntastarfsemi. Samkeppni í vöruframleiðslu sé nauðsynleg, en ekki framleiðslu landbúnaðarvara. Svo mætti áfram telja.

Getur verið að stjórnmálamenn telji önnur lögmál gilda um einkarekstur en opinberan rekstur? Telja þeir að frjáls samkeppni sé nauðsynleg til að hvetja einkageirann til dáða en einokun tryggi bestu niðurstöðu í opinberri þjónustu? Svo virðist vera því heilbrigðisþjónusta og menntastarfsemi eru sérstaklega undanskilin samkeppnislögum auk hluta landbúnaðarkerfisins, án þess að færð hafi verið rök fyrir því að einokun gagnist neytendum betur en samkeppni.

Svörin við framangreindum spurningum blasa við þegar betur er að gáð. Samkeppnislögin voru ekki sett að frumkvæði íslenskra stjórnmálamanna heldur voru þau jákvæð afleiðing samningsins um Evrópska efnahagssvæðið. Fyrir gildistöku hans gilti frumstæð verðlagslöggjöf sem einkenndist af miðstýrðum afskiptum framkvæmdavaldsins af verðákvörðunum einstakra fyrirtækja í stað viðskiptafrelsis sem allar þjóðir sem við berum okkur saman við höfðu búið við um langt árabil.

Heilbrigðiskerfið er gott dæmi þar sem samkeppnisrekstur gæti skilað miklum ávinningi. Kostnaður við heilbrigðiskerfið hefur aukist mikið og mun sú þróun halda áfram vegna öldrunar þjóðarinnar. Á sama tíma hefur heilbrigðiskerfið átt í erfiðleikum með að fá íslenska heilbrigðisstarfsmenn til starfa hér á landi eftir nám og starf erlendis. Ein ástæða þess er fábrotið starfsumhverfi hér á landi þar sem ríkið er allsráðandi í rekstri heilbrigðisþjónustu. Möguleikum einstaklinga til að hagnýta þekkingu sína og færni á þessu sviði eru því miklar skorður settar. Aukinn einkarekstur getur bæði skapað fjölbreyttara og hagkvæmara rekstrarumhverfi, auk þess að laða færa sérfræðinga til starfa.  

Það er löngu tímabært, eftir liðlega tveggja áratuga reynslu af samkeppnislögunum, að íslenskir stjórnmálamenn uppfæri úreltan hugsunarhátt sinn og innleiði fyrirkomulag samkeppni í veitingu opinberrar þjónustu. Þar á samkeppnin síst minna erindi en á öðrum sviðum atvinnulífsins því þar mun hún einnig stuðla að nýsköpun, hagkvæmni og betri þjónustu.

Þorsteinn Víglundsson, framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins.

Leiðari fréttabréfsins Af vettvangi í febrúar 2016.